Transcriptie aflevering 9

Dag iedereen en welkom bij de wonderlijke avonturen van Alexander, een podcast over het leven en de geschiedenis van koning Alexander III van Macedonië, in het Bulgaars op één of andere manier beter bekend als Aleksandŭr Veliki.

We zijn er bijna, maar nog niet helemaal. De komende twee afleveringen zijn volledig gewijd aan één man en zijn onnavolgbare exploten.

Snel de gebruikelijke messages de service: een review op Apple Podcast is altijd welgekomen en opmerkingen mogen gestuurd worden naar info@alexanderdegrote.info waar zich ook ongeveer de website bevindt. De eerste 3 afleveringen hebben ondertussen 1000 luisteraars bereikt dus dat zit wel snor allemaal.

Aflevering 9 vandaag met als titel: Het Macedonische rijk van Filip “de Grote”, waarbij dit cognomen helaas tussen haakjes moet worden gezet.

Want we zullen in aflevering 9 en 10 zien dat Filip II van Macedonië nooit de bijnaam de Grote heeft meegekregen, maar dat hij dit misschien wel verdiend had. Sommige historici menen zelfs dat hij een groter en kundiger heerser was dan zijn zoon en titelen hun boek dan ook met de niet mis verstane woorden: Philip II of MAcedon: greater than Alexander.

Zo ver gaan we in deze podcast niet gaan. Hoe geniaal Filip II ook was, Alexander zijn exploten zijn toch net dat tikkeltje spectaculairder.

Tijdens de komende twee afleveringen zullen we een blik werpen op de uitspattingen en veroveringen van Filip II. Vandaag bekijken we deel 1 en 2 van zijn veroveringstocht en zullen we het even hebben over Filips aartsvijand: Demosthenes van Athene

Helaas zullen we al in de volgende aflevering afscheid moeten nemen van de man die trouwde met 7 vrouwen die allen heel wat kinderen baarden. Eén daarvan zal Alexander genoemd worden, genoemd naar zijn overgrootvader, of naar zijn nonkel. Dat weten we niet echt.

Deze nonkel van Alexander III, die Alexander II genoemd werd, was enkele jaren daarvoor een van de vele Macedonische koningen die een korte heerschappij en leven was beschoren. Zijn opvolger, Perdiccas III, was de laatste die we in de vorige aflevering besproken hadden. Hij en 4000 van zijn beste troepen lieten het leven in de strijd tegen de Yliriërs.

We eindigden de vorige aflevering met de melding dat Perdiccas III zijn zoon het roer zal overnemen als Amyntas IV in 360.

Hij is op dat moment nog een kleuter van 8 jaar oud en dat was geen man die Macedonië terug op het goede pad zou brengen. Het werd dan ook de 3^e broer in de rij die zou heersen over Macedonië als Filip II.

Of hij dit nu kortstondig deed als regent van Amyntas IV, dan wel vanaf het begin zelf de macht had gegrepen op aansturen van de notabelen van het koninkrijk, in 359 v Chr is er maar één onbetwistbare basileis, om het met een Griekse term te benoemen, en dat was Filip II.

Zal Filip hetzelfde lot ondergaan als zijn ongeveer 10 voorgangers en ten onder gaan in de Macedonische krabbenmand te midden van de tientallen andere bedreigingen? Laat ik hier niet de tour opgaan van The history channel door het creëren van teveel en ongeloofwaardige spanningsbogen. Filip zal het wel degelijk beter doen dan al de rest vòòr hem, laat dat overduidelijk zijn. Maar het is wel belangrijk om in te zien dat niemand dat weet op het moment dat deze 23-jarige jongeman de troon bestijgt.

Het is voor elke nieuwe koning moeilijk tijdens de eerste jaren van zijn regering om zijn macht te bestendigen. Ook Alexander zal de kroon niet zomaar in de schoot geworpen krijgen. Maar voor Filip liggen de kaarten een stuk precairder. Het spel dat hij moet spelen is in niets te vergelijken met zijn voorgangers én zijn nazaten. Toch zeker als we zien waar de koning uiteindelijk eindigt op het schaakbord.

Laten we kort even dit bord bekijken. Een mini-terugblik op de speeltuin van Alexander die nu nog Filips speeltuin zal zijn.

Macedonië ligt in het uiterste Noorden van Griekenland, aan de Thermische Golf. Laag-Macedonië is de kern van het koninkrijk met Pella als hoofdstad. Ten W en NW ervan ligt het meer geglooide Hoog-Macedonië dat dan weer wel en dan weer niet onder controle is van de Argeaden. In 360 v CHr is dat niet het geval. Na de nederlaag van Perdiccas III heeft de Ylirische koning Bardylas dit gebied grotendeels bezet.

Ten Oosten ligt ons geliefde Bulgarije, toen Thracië genoemd. Thraciië kent rond deze tijd een zekere centralisatie met het Odrysische koninkrijk. Als we Thracië helemaal in het oosten doorlopen komen we aan de hellespont aan. Hier krioelt het van de Atheense kolonies, zoals Byzantium, die op de graanroute vanuit de Zwarte Zee liggen. En zoals we weten, heeft Athene veel graan nodig om zijn bevolking te voeden.

Tussen Thracië en Macedonië ligt het schiereiland Chalkidiki vol met havensteden en de polis Olynthus als leider van de Chalkidische Liga. Boven Chalkidiki ligt Amphipolis, een Atheense kolonie die zich losgerukt heeft van haar moeder. Amphipolis is enorm belangrijk. Niet alleen door haar strategische ligging, maar ook omdat het vlak aan de berg PAngaion ligt. Gevuld met niets minder dan het kostbare goud. Nodig voor het betalen van militaire troepen en andere folietjes.

U raadt nooit wie we daar aantreffen in Amphipolis op het moment dat Perdiccas III overlijdt: Filip, samen met een MAcedonisch garnizoen. De statdsstaat had zich dan wel weten los te rukken van Athene, Macedonië was erin geslaagd om Amphipolis te veroveren. Helaas was het gebied te belangrijk om met rust te laten. Een beetje zoals Macedonië zelf.

We hebben al een aantal keren Athene vermeld en zij gaan nog meerdere keren terugkomen, zowel vandaag als tijdens de volgende aflevering. Hoe ging het met de Atheners? Wel, Athene was na de alles verwoestende burgeroorlogen in Griekenland niet meer de imperiale macht die het was tijdens de eerste Delische Liga. Het had een soort tweede Delische Liga opgericht, maar dat was maar een schim van de vorige met minder deelnemers en vooral: er werd geen tribuut of belasting betaald, dus Athene kon niet rijk worden op de kap van zijn bondgenoten.

Zoals elke vergane glorie, schat Athene haar macht hoger in dan die werkelijk is. Verschillende Atheense legerleiders zullen veroordeeld worden omdat hun expeditie mislukt, terwijl de oorzaak eerder te vinden is in de tanende kracht van Athene dan in de onkunde van de generaal. Hoewel het wat mij betreft geen kwaad kan dat legerleiders verantwoording dragen voor de daden die ze stellen.

Zo werd de geschiedschrijver Thucydides uit Athene verbannen omdat hij er niet in was geslaagd Amphipolis te heroveren. Ook in 360 v Chr wil Athene niets liever dan dit gebied te heroveren om zo langzaam haar voormalige imperium te herstellen. Een Griekse tragedie is in de maak met Filip II als duivel ex machina.

Wanneer Filip het nieuws van de dood van zijn broer verneemt op het Ylirische slagveld, verlaat hij Amphipolis en neemt het garnizoen met zich mee. Hij heeft belangrijkere katten te geselen.

De Yliriërs die Hoog-Macedonië bezetten lijken klaar om Macedonië helemaal te veroveren en in het Noorden roeren de PAoniËrs zich. Deze stam werd oorspronkelijk door de Macedoniërs uit het gebied verdreven en is klaar om wat stukjes van het koninkrijk terug te pakken.

Daarnaast zijn er minstens twee Argeadische troonpretendenten die zijn positie bedreigen, één ervan met de hulp van Athene een ander met de hulp van de Thraciërs. Deze laatsten besluiten dan maar om het koninkrijk binnen te vallen.

Een onmogelijke positie, maar dan komt de Houdini in Filip naar boven en we krijgen meteen heel zijn arsenaal aan niet-militaire tactieken te zijn. Zoals daar zijn:

Ten eerste: Omkoping: hij onderhandelt een staakt het vuren met de Paoniërs en de Thraciërs en betaalt hen een tribuut om hen even kalm te houden, zodat hij op die manier ook één van zijn rivalen voor de troon uitschakelt

Ten tweede: Huwelijken: om de Yliriërs even kalm te houden trouwt hij met één van hun prinsessen. Een tactiek die hij nog vele keren zal toepassen.

Ten slotte: Diplomatie: Filip belooft aan de Atheners om hen Amphipolis terug te geven als ze hun steun aan de troonpretendent stopzetten. Hoewel historici discussiëren over de vraag of deze belofte wel echt heeft plaatsgevonden, houdt Athene zich kalm en valt het Macedonië niet binnen. Iets wat ze zich nog zeer, zeer zwaar zullen beklagen.

We schrijven het jaar 358 en Filip heeft een relatieve rust gecreëerd aan zijn buitengrenzen. Hij neemt de tijd om zijn gedemoraliseerde leger wat op te lappen en trekt ten strijde tegen de Yliriërs die nog altijd delen van Hoog-Macedonië bezetten. De bejaarde koning Bardilis en tevens schoonvader van Filip stelt voor om een verdrag te sluiten, waarbij iedereen de door hem bezette gebieden behoudt, maar de Macedonische koning beseft dat zijn koninkrijk niets waard is zonder de Hoog-Macedonische landschappen. Om nog maar te zwijgen van de constante dreiging die zou uitgaan van een bende YliriËrs aan de Macedonische grenzen.

Filip staat bekend om zijn veroveringen via niet-militaire weg, onder meer via de tactieken die ik net heb opgenoemd. Maar vergis u niet, een robbertje vechten ging hij niet uit de weg. Filip vocht niet als het niet moest, maar als dat de enige manier was om zijn zin te krijgen, stond hij vooraan om zijn troepen aan te voeren. Iets waar zijn zwaar gehavende lichaam op het einde van zijn leven uitvoerig bewijs van leverde.

De PAoniËrs werden gebruikt als opwarmertje, maar de YliriËrs, dat was andere koek. Twee evenwaardige legers van 10000 infanteristen en 500 cavaleristen trekken in 358 ten strijde.

Lange tijd gaat de strijd gelijk op, maar uiteindelijk winnen de MacedoniËrs, onder meer door de snoeiharde aanval van Filip en zijn cavalerie. De vluchtende YliriËrs worden niet gespaard en 7000 van hen liggen dood op het slagveld. Dit afslachten van de vijandige troepen zal een handelsmerk van Filip én Alexander worden. Laten we voor hen hopen dat God niet bestaat, want de hemel zullen tijdens hun leven niet verdienen. Filip was dan wel de koning van de niet-militaire veroveringen, als er gemoord moest worden om een doel te bereiken, was een mensenleven van bijzonder weinig tel.

Deze kleine randbemerking zal Filip worst geweest zijn. De overwinning op de Yliriërs wordt vaak geportretteerd als een soort aperitiefhapje, in aanloop naar het diner dat hij van de Grieken zal maken. En dat klopt niet. Ons Grieks-centrische wereldbeeld zorgt ervoor dat ook wij vaak de YliriËrs en Thraciërs als barbaren beschouwen die maar weinig betekenen, maar dat is niet juist. De Yliriërs waren een existentiële bedreiging voor de MacedoniËrs. En het klopt dat de YliriËrs nooit Griekenland hebben bedreigd, maar het is evengoed zo dat de Grieken nooit Ylirië hebben bestormd. Een verenigd YliriË dat sterk staat in Hoog-Macedonië was een bedreiging voor iedereen in de regio, inclusief de Grieken in het Zuiden.

Filips overwinning en massamoord op de Ylirische troepen zorgt ervoor dat zij eeuwenlang van het regionale toneel verdwijnen. Macedonië verwerft niet alleen rust aan zijn grenzen, maar verstrakt haar centralistische greep over Hoog-Macedonië. Vele van de notabelen van dit gebied zullen als loyale legerleiders dienen onder de Macedonische koningen, waaronder Parmenion en Antipater.

Rusten doet Filip amper. Hoewel hij enkele mijnen verwerft door zijn overwinningen tegen de PAoniËrs en de Yliriërs, beseft hij dat het tijd is om Amphipolis en zijn goudmijnen te heroveren. Dat doet hij dan ook, onder meer door één van zijn andere handelsmerken te gebruiken: het belegeren van steden met zijn stormrammen en andere belegeringstorens.

Ook zijn andere handelsmerk spreidt hij hier tentoon: zacht zijn als het kan, hard zijn als het moet en de bewoners van Amphipolis hebben geluk: Filip heeft geen reden om zich als een massamoordenaar te gedragen. Integendeel, hij wil zich tonen als een vredevol heerser die enkel het beste wil voor zijn onderdanen.

Later zouden er geruchten ontstaan dat Filip opnieuw een deal zou hebben gesloten met de Atheners, waarbij hij hen zou helpen om Amphipolis te heroveren, als zij hen met rust zouden laten, terwijl hij Pydna heroverde. Pydna was een belangrijke havenstad aan de Thermische Golf. Als je langs het oosten deze Thermische Golf overstak, kwam je aan in de Chalkidiki.

Of deze deal nu heeft plaatsgevonden of niet, ook Pydna kwam in handen van de Macedoniërs zonder dat de Atheners te hulp schoten. En u raadt het al, Amphipolis bleef mooi in Macedonische handen.

Daarna sluit hij een deal met de Olynthus, de leidende stadsstaat van de Chalkidische Liga: hij belooft hen om de belangrijke havenstad in Chalkidiki, Potidea, te heroveren van de Atheners en deze terug te geven aan de Liga. Zo geschiedde. De lokale inwoners worden als slaaf verkocht, maar de Atheense gevangenen worden zonder losgeld vrijgelaten. Weer een teken dat Filip perfect wist wie hij pijn kon doen en wie hij in de watten moest leggen.

En waar is Athene op dat moment, nadat ze weeral zijn belogen en zelfs aangevallen door Filip? Wel, Athene is bezig om te doen, waar de Grieken goed in zijn: met elkaar vechten. Athene heeft namelijk ruzie met enkele van haar bondgenoten uit hun Tweede Delische Liga en dus besluiten ze maar om dit uit te vechten in de zogeheten Social War, in het Nederlands vertaalt in de omslachtige term de Bondgenotenoorlog.

Athene laat dus na om Filip pijn te doen, op een moment dat dat nog kon. Want Filip is al bezig aan zijn volgende stap. Hij trouwt met een zekere Olympias, de nicht van de koning van Eprius, oftewel Albanië.

Deel 1 van Filip zijn veroveringstocht komt zo ten einde. Heel de west en noordflank van zijn rijk is beschermd. Bovendien heeft hij met Pydna toegang tot de zee en is hij heerser over de goudmijnen van Mount Pangaion. Dit alles terwijl de Grieken op alle fronten bezig zijn elkaar te bekampen, ipv Macedonië.

Tijd voor deel 2

Nu Filip zijn nabije omgeving had veilig gesteld, was het tijd om verder te kijken. Zonder enige twijfel begon hij zijn geld te gebruiken om mensen te overhalen zijn zaak te steunen. Of dit actieve omkoping dan wel passieve beïnvloeding is, is moeilijk te achterhalen. Maar wiens brood men eet, diens woord men spreekt. Menselijke geesten zijn maar al te vaak makkelijk beïnvloedbaar, waarbij idealen smelten als sneeuw voor de zon. Hierdoor waren er overal wel mensen te vinden die het bvb. in Athene of het nabijgelegen Euboia opnamen voor Filip. En ongetwijfeld waren er ook gewoon spionnen. Filip had namelijk een machtig netwerk uitgebouwd van informanten en intriganten.

Maar ook zijn leger werd met goud en veel inspanning omgevormd. Het was al gehard door de vele geleverde veldslagen. Filip zorgde er ook voor dat het een professioneel Macedonisch leger werd. Geen huurlingenleger waarbij je nooit zeker was waar hun loyaliteit echt lag. Maar ook geen veredelde boeren die enkel van hun velden of dagtaak werden weggeroepen als er oorlog uitbrak. Zoals in Athene of Sparta het geval was.

Neen, een leger met als kern volbloed Macedonische onderdanen, aangevuld door onderdanen van de later veroverde gebieden om de nodige specialiteiten te voorzien. Met soldaten die enkel soldaat waren en het jaar rond konden trainen of vechten. En hiervoor goed betaald werden.

Het is dan ook niet toevallig dat Filip in 356 besluit om Thracië binnen te vallen en meer bepaald aan de oostkant van Pangaion, bron van substantiële goudvoorraden. De westkant, Amphipolis, was al in zijn bezit.

Het zal u niet verbazen dat het Macedonische leger zonder veel problemen het beoogde gebied veroverde, wat door Filiip II Filipi gedoopt zal worden. Een beetje reclame kan nooit kwaad.

356 is een boerenjaar voor Filip en op de dag dat zijn generaal Parmenion een veldslag tegen de Yliriërs wint (want ja, er blijven wel altijd overal kleine schermutselingen ontstaan). Wel op die dag, haalt één van zijn racewagens de eerste plaats op de Olympische spelen. Hij laat er zelfs een speciale munt voor slaan, net zoals wij voor zoiets een speciale postzegel zouden laten maken. Of dat deden we toch toen ik klein was.

Maar geen 2 zonder drie en naast deze overwinningen bereikt hem het nieuws dat zijn vrouw Olympias bevallen is van een gezonde zoon. Jawel, dames en heren. Het heeft 8 afleveringen geduurd, maar hier is hij dan. De kleine Alexander ziet het levenslicht. Deze Alexander is de tweede zoon van Filip, nadat hij ook al een zoon had gekregen bij zijn tweede Thessalische vrouw.

We gaan hier helaas meteen afscheid moeten nemen, want veel komen we uiteraard niet te weten over deze baby die net zo goed het volgende jaar dood had kunnen zijn.

De kans dat deze drie gebeurtenissen zich op exact dezelfde dag hebben afgespeeld, is wel ja, nagenoeg onbestaande. Maar een beetje romantisering van de geschiedenis kan nooit kwaad.

Dan is het tijd voor Thessalië met zijn Thessalische paarden en cavalerie die nog decennialang van levensbelang zullen zijn voor Filips leger. Iets waar we deze of volgende aflevering nog uitgebreid op zullen terugkomen.

Thessalië lag ten Z van Macedonië en was een Grieks buitenbeentje, in de zin dat het iets minder verstedelijkt was en geen leidende kracht kende zoals in Attica met Athene of in Boetia met Thebe.

Er waren twee fracties, één in Pherae en één in LArissa. Larissa werd al decennialang gesteund door de MacedoniËrs en dus kon Filip niet achterblijven wanneer Larissa hem ten hulp roept. Volledig zonder bijbedoelingen marcheert hij het gebied binnen en herstelt de macht van Larissa. Hij trouwt opnieuw met de vijand, met name een Thessalische uit Pherai. Deze zal hem later een dochter schenken die Thessalonice zal heten, wat zoveel betekend als overwinning in Thessalië. Maar dat is voor later

Nu verdwijnt Filip nog geheel vrijwillig uit het gebied en valt hij de laatste Griekse haven in de Thermische Golf aan: Methone.

In 354, na vele dode Macedonische soldaten en zware belegeringen valt de stad. Dat Filip meestreed op de voorgrond, mag duideijk zijn uit het feit dat een pijl recht in zijn oog vliegt. Enkel door de goede zorgen van zijn dokter overleeft Filip deze verschrikkelijke wonde. Zijn oog is hij uiteraard kwijt. Dit alles gebeurde uiteraard zonder verdoving of andere moderne medische hulpmiddelen.

Oog om oog, stad voor stad. Het verlies van zijn rechteroog was ongetwijfeld een prijs die Filip bereidt was te betalen, maar zijn humeur wordt er wel door beïnvloed. Niet alleen hij, maar teveel andere soldaten hebben een te hoge prijs moeten betalen en de stad wordt met de grond gelijk gemaakt. Het veroverde gebied wordt verdeeld onder de Macedonische onderdanen.

Dit was een immense klap voor de Atheners die wel nog een vloot stuurden, maar dit was too little too late.

Waarom toch lieten de Atheners dit allemaal gebeuren?

Geloof het of niet, maar volgend op hun Bondgenotenoorlog vonden de Grieken het nodig om nog maar eens een intern conflict in gang te steken: de Heilige Oorlog; de derde al.

Een oorlog waar weer de meeste stadsstaten bij betrokken waren.

Een diepe zucht borrelt in mij op, dames en heren. Meer en meer wordt het duidelijk dat de Grieken hun ondergang enkel en alleen aan zichzelf te danken hebben.

Wat was er nu weer aan de hand? Wel, u kent waarschijnlijk het orakel van Delfi. Dit lag in Boetia, waar Thebe de Boetische Liga leidde. Dit alles ten N van Attica (met Athene) en ten Z van Thessalië.

Wel dit orakel en de heiligdommen van Delfi werden beheerd door de zogenaamde Amfictionische Raad, met onder andere Thessalië, Thebe en Athene.

Vlak naast Delfi lag Phocis, een kleine stadsstaat in Boetia en vijand van Thebe. Phocis besloot om heilig land te gebruiken voor landbouw en dat was niet naar de zin van de ThessaliËrs en Thebe die hen via de Amfyctionische raad een boete oplegden.

Phocis was het hier niet helemaal mee eens en besloot om Delfi in te nemen en de talloze geschenken die er lagen, te lenen, om huurlingen te betalen.

Sparta en Athene kozen de kant van Phocis, waarschijnlijk om hun vijand Thebe tegen te werken.

En wat deden de Thebanen op dat moment? Jawel, ze besloten om aan de zijde van één of andere Perziche satraap of goeverneur te vechten om één of andere opstand op te slaan of zoiets in Anatolië. Filip, die nog gijzelaar is geweest van de Thebaanse generaal en hem als een goede vriend beschouwt, doet alsof hij meegaat. Hij stopt echter in Thracië en verovert nog wat kustgebieden, die gelegen zijn op de Atheense graanroute.

Terwijl de Thebanen in Anatolië vechten en de Atheners en Spartanen samenspannen met de ordinaire dieven uit Focis, versterkt Filip dus zijn greep op Thracië.

Daarna is het tijd om zijn PR te versterken. Onder meer door zijn bondgenootschap met Thessalië, maar ook omdat hij beseft dat religieuze redenen altijd populair zijn om een oorlog te voeren, verklaart hij mee de oorlog aan de goddeloze PhociÊrs die Delfi blijven plunderen en bijzonder succesvol blijken.

Hij valt Thessalië binnen en verslaat de Phociërs, maar dan is het voorbij met Filip zijn reeks van overwinningen en komt hij een evenwaardige tegenstander tegen: Onomarchus.

Hij wordt één keer verslagen, maar het is de tweede nederlaag die pijn doet. Onomarchus lokt Filip zijn leger in een kloof en de Phociërs doen alsof ze vluchten. Ze worden achtervolgd door de MacedoniËrs die klaar zijn om de godslasteraars allemaal af te slachten. Maar Apollo staat helaas niet aan de kant van de Macedoniërs.

De vlucht is namelijk een valstrik. Onomarchus staat klaar met katapulten en andere belegeringswapens, waarmee hij Filip zijn troepen kapotschiet. Een van de eerste keren dat een vorm van artillerie wordt gebruikt, hoewel dit voorbeeld niet onmiddellijk zal herhaald worden.

De verliezen van Filip zijn van hoog en vooral de moraal wordt hard geraakt. Er wordt gezegd dat Filip probeert zijn troepen te hergroeperen, maar ze luisteren niet en vluchten terug, helemaal tot Pella.

Het is 353 v Chr en Filip zijn positie is wankel. De Grieken merken schamper op dat de koning wel wat barbaren kan verslaan in Thraci¨, maar een Grieks leger op volle sterkte. Dat is een ander paar mouwen. Iets wat ook in de hoofden van de MAcedoniËrs zal gekropen zijn.

Bovendien moesten de soldaten betaald worden en zonder oorlogsbuit was dat niet altijd eenvoudig. Men gaat ervan uit dat Filip een zogenaamde rollende economie had: hij betaalde zijn nieuwe campagnes gedeeltelijk met het geld en de buit die hij veroverde met de voorgaande campagne. Een soort piramidespel, maar dan dodelijker.

Een zware nederlaag betekende dan ook dat heel wat soldaten lang moesten wachten op hun soldij.

Dit had dan ook een kantelpunt kunnen zijn. Het moment om Filip de doodsteek te geven. Nog een nederlaag en veel van zijn soldaten en notabelen zouden Filip gaan beschouwen als de zoveelste beloftevolle koning die moest vervangen worden. Om nog maar te zwijgen van al zijn buren die moed zouden herwinnen.

Maar zover komt het niet. De Grieken zijn zo druk bezig om zichzelf te bekampen dat ze uit het oog verliezen dat Filip zijn macht dan wel een deuk heeft, maar nog niet gebroken is. dom, dommer, domst.

Want Filip komt terug. Hij wordt door Larissa archon of alleenheerser van Thessalië gemaakt en met 20000 infanteristen en de superieure Thessalische cavalerie wordt Onomarchus verpletterend verslagen op de Krokusvelden in 352. Zeker 6000 Phociers sterven op het slagveld, terwijl een Atheense vloot machteloos moet toekijken, omdat het niet kan aanmeren aan de rotsachtige kust.

En passant verovert Filip het vijandige Pherai in Thessalië en de enige goede haven in het gebied.

Thessalië is nu van Filip en de koning weet als geen ander dat een gebied pas echt veroverd is als ook de grenzen secuur zijn. Dus marcheert hij naar het Zuiden, richting Thermopylai, waar de wakker geschoten Atheners de doorgang blokkeren.

Opnieuw toont Filip zich een meester in strategische analyses. Thessalië en zeker Boetia en Athene zijn op dit moment minder belangrijk dan zijn directe grenzen en dus richt hij zich opnieuw naar Thracië dat hij door zijn welbeproefde mengeling van omkoping, diplomatie en oorlogsvoering zo goed als volledig verovert. Athene en haar generaal Chares doen wat ze kunnen, maar opnieuw kunnen ze niet verhinderen dat Filip weer nieuw gebied aan zijn rijk toevoegt.

Hierna wordt Filip ziek en doet zelfs het gerucht de ronde dat hij dood is. Dit veroorzaakt opstanden in Paonië, Yllirië en Epirius. Opstanden die allemaal de kop in worden gedrukt. Vanuit Epirus neemt hij zelfs de jongere broer van Olympias mee: Alexander van Epirus die hij klaarstoomt om de plaats op de troon in te nemen van zijn nonkel, de huidige koning.

En dan is het tijd om het tweede deel van zijn tocht te vervolmaken. Om een lang verhaal kort te maken: Olynthus is de leidende stadsstaat in de Chalkidiki en had zoals we daarnet zagen, een verbond gesloten met Filip waarbij ze de haven Potidea hadden gekregen. In ruil mochten ze geen alliantie met Athene sluiten.

Het is niet duidelijk of Olynthus dan wel Filip als eerste één van de beloftes van het verdrag verbrak, maar in 349 besluit hij dat het tijd is om de hele Chalkidiki het zijne te maken.

Een maandenlange strijd en belegering, inclusief een inmenging van Atheense troepen, leidt tot niets. Uiteindelijk werpt Filip zijn beleid van informanten en intriganten zijn vruchten af, want Olynthus wordt van binnenuit verraden en de poorten gaan open.

De bevolking wordt als slaaf verkocht en de stadsstaat wordt met de grond gelijk gemaakt. Een duidelijk signaal naar de buitenwereld: met Filip wordt niet gespot.

De vernietiging van de leidende stadsstaat Olynthus is het tweede kantelpunt, na de vernietiging van de Ylirische troepen in 358. Macedonië is de baas in het Noorden van Griekenland, en niemand anders.

De Grieken waren in shock en wie nu nog niet besefte dat Filip gene gewone was, wel die was niet goed aan het opletten.

Tijd om Filip vandaag wat rust te geven en kort onze blik te richten op Griekenland en in het bijzonder één man, de aarts nemesis van Filip.

Ik schets hier een redelijk positief beeld van Filip II. Of toch minstens een neutraal portret. Filip is geen lieverdje, maar speelt wat mij betreft wel gewoon het spel dat de rest van Griekenland en omstreken zelf hebben gecreëerd. Hij is niet meer of minder achterbaks dan de Atheners, Spartanen of Thebanen.

Ja, hij breekt soms zijn woord en ja hij koopt tegenstanders om en driemaal ja, hij durft soms inwoners te vermoorden en een stad te verwoesten. Het feit dat hij hetzelfde doet als de rest, pleit hem niet vrij. Ik probeer wel in te gaan tegen de hypocrisie die er vroeger heerste, waarbij Filip als een leugenachtige barbaar werd afgebeeld, dit in tegenstelling tot de nobele Grieken. Een beeld dat de laatste decennia al serieus is bijgesteld en dat is terecht.

Dat Filip eeuwenlang in een slecht daglicht werd geplaatst, is voornamelijk te danken aan zijn grootste opponent in Athene: Demosthenes. Hij is meteen ook één van de belangrijkste bronnen voor deze periode. Demosthenes zijn teksten zijn door de millennia heen bewaard gebleven omdat ze beschouwd worden als hoogstaande redevoeringen. Hij is de man die als kind zijn ouders jong zag sterven en zijn voogden heel zijn erfenis zag verbrassen. Hij sleepte hen allemaal voor de rechter en kreeg zo een naam als speechschrijver en advocaat in private geschillen.

Hij had een spraakgebrek en stopte knikkers in zijn mond om dit onder controle te krijgen. Hij zou zich ook opsluiten en de helft van zijn haar afscheren, om zo ervoor te zorgen dat hij niet naar buiten ging en zich bleef focussen op zijn taak.

Hierna begaf hij zich in de politiek waar hij de oorlogsfractie vertegenwoordigde en in verschillende speechen.

Wat voor ons verhaal van belang is, zijn deze oratio’s die van hem bewaard zijn gebleven en rechtstreeks gericht zijn tegen Filip II. Het zijn speeches die werden gegeven voor de Atheense volksraad in aanloop naar de stemming over belangrijke onderwerpen.

Het zijn dan ook politieke redevoeringen met als doel de stemgerechtigde bevolking in een bepaalde richting te bewegen. Ze staan dan ook vol met hyperbolen en retorische spelletjes. Filip II wordt afgeschilderd als een gedegenereerde maniak, die onpopulair was bij zijn bevolking en een gewetenloze tiran. Dat klopt niet echt, maar het hielp wel om de massa in een bepaalde richting te begeven.

Zo zijn er de 3 olynthiacs, waarbij hij opriep om Olynthus te steunen in hun strijd tegen Filip. Een strijd die de OlynthiËrs en de Atheners zullen verliezen.

Daarnaast zijn er de 3 philippics waar Filip dus wordt afgeschilderd als een halve zot. Het zijn allemaal retorische pareltjes. Wanneer Cicero eeuwen later zijn redevoeringen voor de senaat tegen Marcus Antionius afsteekt, noemt hij ze de philippics, een eerbetoon aan Demosthenes. Voor alle duidelijkheid: de term philippic en olynthiac is uitgevonden door de Romeinen. demosthenes zelf heeft voor zover wij weten zijn speeches nooit titels gegeven.

Het mochten dan wel retorische pareltjes zijn, het blijven politieke pareltjes. En spijtig genoeg werd er ook in het klassieke Griekenland wat afgelogen als dat de politicus in kwestie beter uitkwam. 2500 jaar geleden was de mens helaas even vaak onmenselijk als in ons huidig tijdsgewricht.

Demosthenes wou de Atheners ertoe bewegen kostelijke oorlogen te voeren, ver weg van huis. En om dat te bereiken mocht de waarheid af en toe wel eens sneuvelen. Dat hij Filip portretteerde als een dronken overspelig zwijn was dan wel beledigend, zoveel impact had die stelling niet. Dat Demosthenes het deed voorkomen alsof Filip niet geliefd was bij zijn troepen, noch bij zijn bevolking en dat een oorlog dus snel gewonnen zou worden, tja, dat mag toch wel met een dikke korrel zout genomen worden. En die uitspraken hadden wel degelijk een impact. Ten eerste is het nog maar de vraag hoe Demosthenes dit allemaal kon weten, maar vooral, het lijkt niet te kloppen. Filip moet een charmante kundige leider zijn geweest die geliefd was bij zijn troepen. Dat kan niet anders.

Demosthenes stelde dan ook dat het rijk van Filip II bij de minste tegenstand ineen zou storten en dat bleek helaas niet het geval. Het Macedonische rijk was niet altijd even sterk, maar het stond nooit echt op de rand van de afgrond. Of het moest na Filips nederlaag tegen Onomarchus zijn.

Heel deze portrettering is minstens gedeeltelijk foutief en heeft Filip een barslechte reputatie bezorgd.

Helaas voor Demosthenes was Athene niet meer het Athene van een kleine eeuw eerder. Veel historici menen dat Demosthenes gelijk had door Filip zo aan te vallen en dat als Athene niet soms, maar altijd de voorstellen van deze orator had opgevolgd, de stadsstaat Filip had kunnen verslaan.

Misschien, maar de reden dat de Atheners Demosthenes zijn raad al te vaak negeerden kwam ook voort uit de bittere realiteit dat Athene niet meer de financiën en middelen bezat, waar ze ooit over konden beschikken.

Demosthenes besefte dit ook wel ergens. Zeker wanneer hij stelt dat een oorlog tegen Filip makkelijk te betalen is. Het loon dat hij deze soldaten wil betalen, is te belachelijk voor woorden, maar hij lost dit op door te stellen dat expeditie zichzelf wel zal betalen door de behaalde oorlogsbuit. Welnu een trots en rijk Athene zou nooit een expeditie aanvatten als een bende vagebonden die de veroverde landen moesten plunderen om te overleven. Niet dat ze zou afzien van het veroveren van oorlogsbuit, maar om op die manier een oorlog te beginnen? Neen, Demosthenes zijn voorstel blijft een zwaktebod van een imperium in verval.

Voeg daarbij dat Athene in 360-350 niet alleen oorlog voerde tegen Filip, maar ook tegen haar eigen bondgenoten en tegen Thebe in de Heilige Oorlog. Tja, dan wordt het moeilijk.

Laten we eens dromen dat Athene alles op alles had gezet om Filip te verslaan. Had dat dan kunnen lukken? Zeker wel, toch in het begin van Filips heerschappij. Maar ongetwijfeld hadden Thebe, Sparta of een andere Griekse stadsstaat Athene dan zonder veel problemen overrompeld. En dat beseften veel Atheners maar al te goed. Hoewel er zeker mensen in Athene door Filip waren omgekocht zoals Demosthenes in zijn speeches aangeeft, zullen er ook veel burgers zijn geweest die inzagen dat Athene geen oorlog op 5 fronten kon voeren. En dat het belangrijker was het eigen front te beschermen, dan dat van Filip aan te vallen.

Ondanks Demosthenes zijn speeches was Filip in 348 heerser over zijn eigen front na de verovering van Olynthus. Niet door de maandenlange en kostelijke belegering, maar uiteindelijk door gouden omkoping. Om het met de woorden van Diodorus Siculus te zeggen:

“Filip had uit ervaring geleerd dat alles wat niet door geweld kon worden veroverd, makkelijk kon overwonnen worden door goud.”

Filip was een harde krijger, maar begreep als geen ander de kunst om diplomatie, omkoping en oorlogsvoering perfect af te wisselen en zo was hij 12 jaar na zijn troonsbestijging heerser over niet allen Hoog en Laag-Macedonië, maar ook over delen van Yllirië, Paonië en Thracië, was hij archon over Thessalië en had hij Epirus in zijn achterzak.

Ondanks zijn verloren oog, zag Filip wat anderen niet zag en deed hij perfect wat hij moest doen wanneer het moest gedaan worden. Het verzwakte Athene had geen enkele aanmeerhaven in Noord-Griekenland en zelfs haar graanroute werd bedreigd.

Bovendien kon Filip zich in de Heilige Oorlog afschilderen als een kruisvaarder avant la lettre die zijn troepen op een bepaald moment zelfs laurierkransen in hun haar liet steken om van hen de échte verdedigers van Apollo en zijn heiligdom te maken. De Zuidelijke Grieken stonden erbij en keken ernaar en konden al en een glimp opvangen van Filip zijn troepen toen hij zich naar de pas van Thermopylae begaf.

Uiteindelijk trok Filip II zich terug om zijn eigen front veilig te stellen, maar ik hoop dat ik niet teveel verklap als ik zeg dat de Atheners hem nog wel eens zullen tegenkomen. Voor Demosthenes zijn carrière zal dit best positief uitdraaien. Of dat voor Athene ook zo zal zijn, dat zullen we in de volgende aflevering te weten komen.

En dan kan ik jullie enkel nog een prettige ochtend, dag, avond of nacht toewensen.

Opmerking over democratie en dat dat niet het probleem was